Sẹo là một mô sợi được hình thành nhằm thay thế cho một vùng da bị tổn khuyết. Bất kỳ tổ chức nào của cơ thể sau khi bị tổn thương cũng diễn ra quá trình hồi phục (được gọi là quá trình liền vết thương), sẹo là kết quả tự nhiên của quá trình này.
Một tổ chức sẹo được cho là bình thường khi vùng sẹo bằng phẳng ngang bề mặt da lành xung quanh, có màu trắng hồng, hơi bóng, mềm mại, không co kéo da xung quanh, không có bất kỳ triệu chứng nào tại chỗ. Các loại sẹo còn lại có hình thể, cấu trúc, đặc tính khác với sẹo bình thường đều là các loại sẹo bất thường, các loại sẹo này thường rất được quan tâm do những ảnh hưởng mang tính thẩm mỹ và đôi khi ảnh hưởng cả đến chức năng của vùng da bị sẹo.
Sự tồn tại của sẹo là vĩnh viễn, không có bất kỳ biện pháp nào có thể làm biến mất sẹo hoàn toàn; mục đích của điều trị sẹo là biến một sẹo bệnh thành thành sẹo bình thường hoặc biến một sẹo xấu (về mặt thẩm mỹ) thành một sẹo đẹp hơn. Sau đây là một số loại sẹo bất thường của da: sẹo lồi, sẹo phì đại, sẹo lõm và rạn da.
- Sẹo lồi:
- Đây là một loại sẹo bệnh lý của da, có ảnh hưởng nặng nề nhất đến thẩm mỹ, tâm lý và sức khỏe của người bệnh.
- Dịch tễ học: Mặc dù không có bằng chứng cho thấy có sự khác biệt về tỷ lệ bệnh giữa nam giới và nữ giới nhưng thực tế gặp sẹo lồi nhiều hơn ở nữ giới (có thể có sự tác động của thai nghén hoặc do nữ giới có nhu cầu phẫu thuật thẩm mỹ cao hơn đồng nghĩa với việc có nguy cơ bị sẹo cao hơn).
- Thời gian hình thành: Sẹo lồi là sẹo hình thành sau khi bị thương khoảng 6 tháng
- Đặc điểm: Sẹo phát triển liên tục, xâm lấn vào tổ chức da lành xung quanh, vượt ra ngoài phạm vi của vết thương ban đầu
- Khối sẹo có thể có thời điểm tạm dừng phát triển nhưng không có biểu hiện tự thoái lui theo thời gian.
- Có một số vùng da đặc biệt trên cơ thể, có nguy cơ cao hình thành sẹo lồi sau khi bị tổn thương như: vùng dái tai, vành tai; vùng có râu trên mặt; vùng ngực trước xương ức; vùng da trên cơ delta của cánh tay; vùng lưng trên; vùng mu…. Ngược lại, vùng da gan tay, lòng bàn chân, mí mắt hầu như không thấy có sẹo lồi sau bất kỳ tổn thương nào. Sẹo lồi có thể được hình thành sau cuộc phẫu thuật, tai nạn, mụn trứng cá hoặc sau xỏ khuyên vào cơ thể. Ở 1 số người, sẹo lồi hình thành tự phát.
- Một đặc điểm rất đáng lưu tâm là: các phẫu thuật sửa sẹo đơn thuần (kể cả phẫu thuật tạo hình, thẩm mỹ) thường làm cho sẹo lồi trở nên tồi tệ hơn.
- Sẹo phì đại:
- Sẹo phì đại là một loại sẹo bệnh lý của da nhưng sẹo phì đại có tiến triển và tiên lượng tốt hơn rất nhiều so với sẹo lồi.
- Sẹo phì đại thường xuất hiện trong vòng 6 tháng sau khi bị thương
- Sẹo thường chỉ phát triển trong một thời gian nhất định có xu hướng tự thoái lui theo thời gian, tuy nhiên không thể nói chính xác khoảng thời gian để một sẹo phì đại cụ thể dừng phát triển và thoái lui (thường kéo dài từ 12-18 tháng).
- Có thể gặp sẹo phì đại ở bất kỳ vùng da nào trên cơ thể, bất kỳ giai đoạn phát triển nào của cơ thể; không có yếu tố thể địa, yếu tố gia đình và không có sự khác biệt về tỷ lệ bị sẹo giữa nam giới và nữ giới.
- Triệu chứng cơ năng: có thể có ngứa, có thể gây hạn chế vận động khi mô sẹo đi qua các khớp.
- Ngược lại với sẹo lồi, các phẫu thuật sửa sẹo (đúng cách) với sẹo phì đại thực sự, thường có kết quả tốt về mặt thẩm mỹ.
- Sẹo lõm:
- Sẹo lõm hay còn gọi là sẹo teo (atrophic scar): đây cũng là một loại sẹo bất thường có hình thể và cấu trúc ngược lại với sẹo lồi, sẹo phì đại.
- Sẹo là các lỗ, rãnh sâu, thấp hơn bề mặt da lành xung quanh – hậu quả của sự mất hoặc thiếu hụt các cấu trúc cơ bản của trung bì da và tổ chức dưới da như các tổ chức sợi, cơ, mỡ trong quá trình hồi phục của các tổn thương da.
- Các sẹo lõm thường xuất hiện sau trứng cá, các ổ viêm nhiễm của da có liên quan đến vi khuẩn tụ cầu vàng, bệnh đậu mùa hoặc các ổ viêm hoại tử da có liên quan đến việc dùng steroid tại chỗ…
- Các sẹo loại này thường không gây ra những triệu chứng tại chỗ như đau, ngứa hoặc co kéo da nhưng lại có tác động không nhỏ đến thẩm mỹ của vùng da, đôi khi sẹo còn tạo ra các túi, các hang hốc chứa đựng chất bã, chất bẩn cùng vi khuẩn… rất dễ gây ra các ổ viêm nhiễm mới cho da.
- Các biện pháp gây tổn thương trên vùng sẹo để tạo điều kiện cho sẹo hồi phục, được cho là có khả năng cải thiện các sẹo lõm rất tốt.
- Rạn da:
- Rạn da cũng là 1 hình thái của sẹo, gây ra bởi da bị căng giãn quá mức trong một thời gian ngắn (trong quá trình mang thai, tăng cân hoặc giảm cân quá mức; tăng trưởng nhanh ở tuổi vị thành niên).
- Sẹo giãn có thể xuất hiện tại các vị trí da hoàn toàn bình thường (không có tổn thương da trước đó) hoặc có thể chuyển từ một sẹo bình thường, một sẹo lồi đã được điều trị ổn định hay một sẹo phì đại đã hoàn toàn thoái lui.
- Rạn da thường cải thiện sau một vài năm.
- Cũng giống như bất kỳ loại sẹo khác, rạn da luôn tồn tại vĩnh viễn, không thể làm mất hoàn toàn, chỉ có thể can thiệp làm cải thiện tình trạng sẹo về thẩm mỹ. Hầu hết các vết rạn da đều có xu hướng tự thoái lui, thường được cải thiện sau một vài năm hoặc sau can thiệp bằng RF, fractional laser…
